|
Jak jest nazwany ten sakrament (1423-1423)
Dlaczego sakrament pojednania po chrzcie (1425-1426)
Nawrócenie ochrzczonych (1427-1429)
Pokuta wewnętrzna (1430-1433)
Różne formy pokuty w życiu chrześcijańskim
(1434-1439)
Sakrament pokuty i pojednania
Akty penitenta
Szafarz sakramentu pokuty
Skutki sakramentu pokuty
Odpusty
Sprawowanie sakramentu pokuty
Tajemnica spowiedzi
Miłosierdzie i grzech
Definicja grzechu
Zróżnicowanie grzechów
Ciężar grzechu: grzech śmiertelny i powszedni
Rozprzestrzenianie się grzechu
|
1422
"Ci zaś, którzy przystępują do sakramentu pokuty, otrzymują od miłosierdzia
Bożego przebaczenie zniewagi wyrządzonej Bogu i równocześnie dostępują pojednania z
Kościołem, któremu, grzesząc, zadali ranę, a który przyczynia się do ich
nawrócenia miłością, przykładem i modlitwą".
I. Jak jest nazywany ten sakrament?
1423 Nazywa się go sakramentem nawrócenia, ponieważ urzeczywistnia w
sposób sakramentalny wezwanie Jezusa do nawrócenia, drogę powrotu do Ojca, od którego
człowiek oddalił się przez grzech. Nazywa się go sakramentem pokuty, ponieważ ukazuje
osobistą i eklezjalną drogę nawrócenia, skruchy i zadośćuczynienia ze strony
grzesznego chrześcijanina.
1424
Nazywa się go sakramentem spowiedzi, ponieważ oskarżenie - spowiedź z grzechów przed
kapłanem jest istotnym elementem tego sakramentu. Sakrament ten jest również
"wyznaniem", uznaniem i uwielbieniem świętości Boga oraz Jego miłosierdzia
wobec grzesznego człowieka.
Nazywa się go sakramentem przebaczenia, ponieważ przez sakramentalne rozgrzeszenie
wypowiedziane słowami kapłana Bóg udziela penitentowi "przebaczenia i
pokoju".
Nazywa się go sakramentem pojednania, ponieważ udziela grzesznikowi miłości Boga
przynoszącej pojednanie: "Pojednajcie się z Bogiem" (2 Kor 5, 20). Ten, kto
żyje miłosierną miłością Boga, jest gotowy odpowiedzieć na wezwanie Pana:
"Najpierw idź i pojednaj się z bratem swoim" (Mt 5, 24).
II. Dlaczego sakrament pojednania po chrzcie?
1425
"Zostaliście obmyci, uświęceni i usprawiedliwieni w imię Pana naszego Jezusa
Chrystusa i przez Ducha Boga naszego" (I Kor 6, 11). Trzeba uświadomić sobie
wielkość daru Bożego, jaki otrzymaliśmy w sakramentach wtajemniczenia
chrześcijańskiego, by zrozumieć, do jakiego stopnia grzech powinien zostać
wyeliminowany z życia tego, kto "przyoblekł się w Chrystusa" (Ga 3, 27). Św.
Jan Apostoł przypomina nam: "Jeśli mówimy, że nie mamy grzechu, to samych siebie
oszukujemy i nie ma w nas prawdy" (1 J I, 8). Sam Pan nauczył nas modlić się:
"Przebacz nam nasze grzechy" (Łk 11, 4), łącząc razem wybaczanie sobie
nawzajem win z przebaczeniem grzechów, jakiego udzieli nam Bóg.
1426
Nawrócenie do Chrystusa, nowe narodzenie przez chrzest, dar Ducha Świętego, Ciało i
Krew Chrystusa otrzymane jako pokarm sprawiły, że staliśmy się "święci i
nieskalani przed Jego obliczem" (Ef 1, 4), jak sam Kościół oblubienica Chrystusa,
jest "święty i nieskalany" (Ef 5, 27). Nowe życie otrzymane w sakramentach
wtajemniczenia chrześcijańskiego nie wyeliminowało jednak kruchości i słabości
natury ludzkiej ani jej skłonności do grzechu, którą tradycja nazywa
pożądliwością. Pozostaje ona w ochrzczonych, by podjęli z nią walkę w życiu
chrześcijańskim z pomocą łaski Chrystusa. Tą walką jest wysiłek nawrócenia,
mający na uwadze świętość i życie wieczne, do którego Pan nieustannie nas
powołuje.
III. Nawrócenie ochrzczonych
1427
Jezus wzywa do nawrócenia. To wezwanie jest istotnym elementem głoszenia Królestwa:
"Czas się wypełnił i bliskie jest Królestwo Boże. Nawracajcie się i wierzcie w
Ewangelię!" (Mk 1,15). W przepowiadaniu Kościoła to wezwanie jest skierowane
najpierw do tych, którzy nie znają jeszcze Chrystusa i Jego Ewangelii. W ten sposób
chrzest jest głównym miejscem pierwszego i podstawowego nawrócenia. Przez wiarę w
Dobrą Nowinę i przez chrzest człowiek wyrzeka się zła i uzyskuje zbawienie, to znaczy
odpuszczenie wszystkich grzechów i dar nowego życia.
1428
Wezwanie Chrystusa do nawrócenia nadal jednak rozbrzmiewa w życiu chrześcijan. To
drugie nawrócenie jest nieustannym zadaniem dla całego Kościoła, który obejmuje
"w łonie swoim grzeszników" i który będąc "święty i zarazem ciągle
potrzebujący oczyszczenia, podejmuje ustawicznie pokutę i odnowienie swoje". Ten
wysiłek nawrócenia nie jest jedynie dziełem ludzkim. Jest on poruszeniem
"skruszonego serca" (Ps 51, 19), pociągniętego i dotkniętego łaską,
pobudzającą do odpowiedzi na miłosierną miłość Boga, który pierwszy nas
umiłował.
1429
Świadczy o tym nawrócenie św. Piotra po jego trzykrotnym zaparciu się Nauczyciela.
Pełne nieskończonego miłosierdzia spojrzenie Jezusa wywołuje u niego łzy skruchy (Łk
22, 61-62), a po zmartwychwstaniu Pana trzykrotnie wyznaje, że Go kocha. Drugie
nawrócenie ma także wymiar wspólnotowy. Jest to widoczne w wezwaniu Pana skierowanym do
całego Kościoła: "Nawróć się!" (Ap 2, 5. 16).
Święty Ambroży mówi o dwóch rodzajach nawrócenia w
Kościele: "Kościół ma wodę i łzy: wodę chrztu i łzy pokuty".
IV. Pokuta wewnętrzna
1430
Podobnie jak u Proroków, wezwanie Jezusa do nawrócenia i pokuty nie ma na celu najpierw
czynów zewnętrznych, "wora pokutnego i popiołu", postów i umartwień, lecz
nawrócenie serca, pokutę wewnętrzną. Bez niej czyny pokutne pozostają bezowocne i
kłamliwe. Przeciwnie, nawrócenie wewnętrzne skłania do uzewnętrznienia tej postawy
przez znaki widzialne, gesty i czyny pokutne.
1431
Pokuta wewnętrzna jest radykalną przemianą całego życia, powrotem, nawróceniem się
do Boga całym sercem, zerwaniem z grzechem, odwróceniem się od zła z odrazą do
popełnionych przez nas złych czynów. Pokuta wewnętrzna zawiera równocześnie
pragnienie i postanowienie zmiany życia oraz nadzieję na miłosierdzie Boże i ufność
w pomoc Jego łaski. Temu nawróceniu serca towarzyszy zbawienny ból i smutek, który
Ojcowie Kościoła nazywali smutkiem duszy (animi cruciatus) i skruchą serca (compunctio
cordis).
1432
Serce człowieka jest ociężałe i zatwardziałe. Trzeba, by Bóg dał człowiekowi serce
nowe. Nawrócenie jest najpierw dziełem łaski Boga, który sprawia, że nasze serca
wracają do Niego: "Nawróć nas, Panie, do Ciebie wrócimy" (Lm 5, 21). Bóg
daje nam siłę zaczynania od nowa. Odkrywając wielkość miłości Boga, nasze serce
zostaje wstrząśnięte grozą i ciężarem grzechu; zaczyna obawiać się, by nie
obrazić Boga grzechem i nie oddalić się od Niego. Serce ludzkie nawraca się, patrząc
na Tego, którego zraniły nasze grzechy.
Spójrzmy na Krew Chrystusa i przekonajmy się, jak jest
drogocenna dla Jego Ojca; przelana dla naszego zbawienia, przyniosła całemu światu
łaskę skruchy.
1433
Od dnia Paschy Duch Święty "przekonuje świat o grzechu" (J 16, 8), to znaczy,
że świat nie uwierzył w Tego, którego posłał Ojciec. Ten sam Duch, który ujawnia
grzech, jest także Pocieszycielem, udzielającym ludzkiemu sercu łaski skruchy i
nawrócenia.
V. Różne formy pokuty w życiu chrześcijańskim
1434
Wewnętrzna pokuta chrześcijanina może wyrażać się w bardzo zróżnicowanych formach.
Pismo święte i Ojcowie Kościoła kładą nacisk szczególnie na trzy formy: post,
modlitwę i jałmużnę21. Wyrażają one nawrócenie w odniesieniu do samego siebie, do
Boga i do innych ludzi. Obok radykalnego oczyszczenia, jakiego dokonuje chrzest lub
męczeństwo, wymienia się jako środek otrzymania przebaczenia grzechów: wysiłki
podejmowane w celu pojednania się z bliźnim, łzy pokuty, troskę o zbawienie
bliźniego22, wstawiennictwo świętych i praktykowanie miłości, która "zakrywa
wiele grzechów" (1 P 4, 8).
1435
Nawrócenie dokonuje się w życiu codziennym przez czyny pojednania, troskę o ubogich,
praktykowanie i obronę sprawiedliwości i prawa23, wyznanie win braciom, upomnienie
braterskie, rewizję życia, rachunek sumienia, kierownictwo duchowe, przyjmowanie
cierpień, znoszenie prześladowania dla sprawiedliwości. Najpewniejszą drogą pokuty
jest wzięcie każdego dnia swojego krzyża i pójście za Jezusem24.
1436
Eucharystia i pokuta. Źródłem i pokarmem codziennego nawrócenia i pokuty jest
Eucharystia, ponieważ w niej uobecnia się ofiara Chrystusa, która pojednała nas z
Bogiem. Karmi ona i umacnia tych, którzy żyją życiem Chrystusa; jest "środkiem
zaradczym uwalniającym nas od grzechów powszednich i zachowującym od grzechów
śmiertelnych"25.
1437
Czytanie Pisma świętego, Liturgia Godzin, modlitwa "Ojcze nasz", każdy
szczery akt kultu lub pobożności ożywia w nas ducha nawrócenia i pokuty oraz
przyczynia się do przebaczenia grzechów.
1438
Okresy i dni pokuty w ciągu roku liturgicznego (Okres Wielkiego Postu, każdy piątek
jako wspomnienie śmierci Pana) są w Kościele specjalnym czasem praktyki pokutnej26.
Okresy te są szczególnie odpowiednie dla ćwiczeń duchowych, liturgii pokutnej,
pielgrzymek o charakterze pokutnym, dobrowolnych wyrzeczeń, jak post i jałmużna,
braterskiego dzielenia się z innymi (dzieła charytatywne i misyjne).
1439
Droga nawrócenia i pokuty została wspaniale ukazana przez Jezusa w przypowieści o synu
marnotrawnym, w której centralne miejsce zajmuje "miłosierny ojciec" (Łk 15,
11-24). Zafascynowanie złudną wolnością; opuszczenie domu ojcowskiego; ostateczna
nędza, w której znalazł się syn po roztrwonieniu majątku; głębokie upokorzenie,
kiedy musiał paść świnie, co więcej, upokorzenie spowodowane tym, że pragnął
pożywić się strąkami, którymi one się żywiły; refleksja nad utraconymi dobrami;
skrucha i decyzja uznania się winnym wobec ojca; droga powrotu; wielkoduszne przyjęcie
przez ojca, jego radość. W ten sposób przebiega droga nawrócenia. Piękna suknia,
pierścień i uczta są symbolami nowego życia, czystego i godnego, pełnego radości,
będącego udziałem człowieka, który powraca do Boga i na łono rodziny, jaką jest
Kościół. Jedynie serce Chrystusa, które zna głębię miłości Ojca, mogło nam w
taki sposób, pełen prostoty i piękna, ukazać bezmiar Jego miłosierdzia.
VI Sakrament pokuty i pojednania
1440
Grzech jest przede wszystkim obrazą Boga, zerwaniem jedności z Nim. Narusza on
równocześnie komunię z Kościołem. Dlatego też nawrócenie przynosi przebaczenie ze
strony Boga, a także pojednanie z Kościołem, co wyraża i urzeczywistnia w sposób
liturgiczny sakrament pokuty i pojednania.
Tylko Bóg przebacza grzech
1441
Tylko Bóg przebacza grzechy. Ponieważ Jezus jest Synem Bożym, mówi o sobie: "Syn
Człowieczy ma na ziemi władzę odpuszczania grzechów" (Mk 2, 10), i wykonuje tę
Boską władzę: "Odpuszczone są twoje grzechy" (Mk 2, 5; Łk 7, 48). Ponadto,
na mocy swego Boskiego autorytetu, Jezus daje tę władzę ludziom, by ją wykonywali w
Jego imieniu.
1442
Chrystus chciał, by cały Jego Kościół w modlitwie, życiu i działaniu był znakiem i
narzędziem przebaczenia i pojednania, które On nabył dla nas za cenę swojej Krwi.
Wykonywanie władzy odpuszczania grzechów powierzył jednak Chrystus władzy
apostolskiej, której została zlecona "posługa jednania" (2 Kor 5,18).
Apostoł jest posłany "w imię Chrystusa", przez niego "sam Bóg"
wzywa i prosi: "Pojednajcie się z Bogiem!" (2 Kor 5, 20).
Pojednanie z Kościołem
1443
W czasie swojego życia publicznego Jezus nie tylko przebaczał grzechy, lecz także
ukazał skutek tego przebaczenia: włączał ponownie grzeszników, którym odpuścił
grzechy, do wspólnoty Ludu Bożego, od której oddalili się przez grzech, a nawet
zostali z niej wykluczeni. Wyraźnym tego znakiem jest fakt, że Jezus zaprasza do swego
stołu grzeszników, a nawet sam zasiada przy ich stole. Ten gest w zdumiewający sposób
wyraża przebaczenie Boże, a równocześnie powrót na łono Ludu Bożego.
1444
Udzielając Apostołom swojej mocy przebaczania grzechów, Pan daje im również władzę
jednania grzeszników z Kościołem. Ten eklezjalny wymiar ich zadania został wyrażony
szczególnie w uroczystych słowach Chrystusa skierowanych do Szymona Piotra: "Tobie
dam klucze Królestwa niebieskiego; cokolwiek zwiążesz na ziemi, będzie związane w
niebie, a co rozwiążesz na ziemi, będzie rozwiązane w niebie" (Mt 16, 19).
"Dar związywania i rozwiązywania dany Piotrowi udzielony został także Kolegium
Apostołów pozostającemu w łączności z Głową swoją" (Mt 18,18; 28,16-20).
1445
Słowa związać i rozwiązać oznaczają, że ten, kto zostanie wyłączony z waszej
komunii, zostanie także wyłączony z komunii z Bogiem; a ten, kto na nowo zostanie
przyjęty do waszej komunii, zostanie również przyjęty przez Boga do komunii z Nim.
Pojednanie z Kościołem łączy się nierozerwalnie z pojednaniem z Bogiem.
Sakrament przebaczenia
1446
Chrystus ustanowił sakrament pokuty dla wszystkich grzeszników w Kościele, a przede
wszystkim dla tych, którzy po chrzcie popełnili grzech ciężki i w ten sposób utracili
łaskę chrztu oraz zadali ranę komunii kościelnej. Sakrament pokuty daje im nową
możliwość nawrócenia się i odzyskania łaski usprawiedliwienia. Ojcowie Kościoła
przedstawiają ten sakrament jako "drugą deskę (ratunku) po rozbiciu, jakim jest
utrata łaski".
1447
W ciągu wieków w sposób zasadniczy zmieniła się konkretna forma, w jakiej Kościół
wykonywał tę władzę otrzymaną od swego Pana. W pierwszych wiekach pojednanie
chrześcijan, którzy popełnili po chrzcie szczególnie ciężkie grzechy (na przykład
bałwochwalstwo, zabójstwo czy cudzołóstwo), było związane z bardzo surową
dyscypliną, wymagającą od penitentów odbycia publicznej pokuty za grzechy, często
trwającej przez długie lata, zanim otrzymali dar pojednania. Do tego "stanu
pokutników" (który obejmował jedynie popełniających pewne ciężkie grzechy)
można było zostać dopuszczonym bardzo rzadko, a w niektórych regionach tylko raz w
życiu. W VII wieku, pod wpływem tradycji monastycznej Wschodu, misjonarze irlandzcy
przynieśli do Europy kontynentalnej "prywatną" praktykę pokuty, która nie
wymagała publicznego ani długotrwałego pełnienia dzieł pokutnych przed uzyskaniem
pojednania z Kościołem. Od tego czasu sakrament urzeczywistnia się w sposób bardziej
dyskretny między penitentem a kapłanem. Nowa praktyka przewidywała możliwość
powtarzania sakramentu pokuty i otwierała w ten sposób drogę do regularnego
przystępowania do tego sakramentu. Umożliwiała - w tej samej celebracji sakramentalnej
otrzymanie przebaczenia grzechów ciężkich i powszednich. Jest to zasadnicza forma
pokuty, którą Kościół praktykuje do dzisiaj.
1448
Mimo zmian, którym w ciągu wieków ulegały układ i celebracja tego sakramentu, można
dostrzec tę samą podstawową strukturę. Obejmuje ona dwa istotne elementy: z jednej
strony akty człowieka, który nawraca się pod działaniem Ducha Świętego, a mianowicie
żal, wyznanie grzechów i zadośćuczynienie, a z drugiej strony działanie Boże za
pośrednictwem Kościoła. Kościół, który przez biskupa i jego prezbiterów udziela w
imię Jezusa Chrystusa przebaczenia grzechów i ustala sposób zadośćuczynienia, modli
się także za grzesznika i pokutuje razem z nim. W ten sposób grzesznik jest uzdrowiony
i ponownie przyjęty do komunii kościelnej.
1449
Formuła rozgrzeszenia używana w Kościele łacińskim wyraża istotne elementy tego
sakramentu: Ojciec miłosierdzia jest źródłem wszelkiego przebaczenia. Dokonuje On
pojednania grzeszników przez Paschę swojego Syna i dar Ducha Świętego, za
pośrednictwem modlitwy i posługi Kościoła:
Bóg, Ojciec miłosierdzia, który pojednał świat ze sobą przez
śmierć i zmartwychwstanie swojego Syna i zesłał Ducha Świętego na odpuszczenie
grzechów, niech ci udzieli przebaczenia i pokoju przez posługę Kościoła. I ja
odpuszczam tobie grzechy w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego.
VII. Akty penitenta
1450
"Pokuta zobowiązuje grzesznika do dobrowolnego przyjęcia wszystkich jej elementów:
żalu w sercu, wyznania ustami, głębokiej pokory, czyli owocnego zadośćuczynienia w
postępowaniu".
Żal za grzechy
1451
Wśród aktów penitenta żal za grzechy zajmuje pierwsze miejsce. Jest to "ból
duszy i znienawidzenie popełnionego grzechu z postanowieniem niegrzeszenia w
przyszłości".
1452
Gdy żal wypływa z miłości do Boga miłowanego nade wszystko, jest nazywany
"żalem doskonałym" lub "żalem z miłości" (contritio). Taki żal
odpuszcza grzechy powszednie. Przynosi on także przebaczenie grzechów śmiertelnych,
jeśli zawiera mocne postanowienie przystąpienia do spowiedzi sakramentalnej, gdy tylko
będzie to możliwe.
1453
Także żal nazywany "niedoskonałym" (attritio) jest darem Bożym, poruszeniem
Ducha Świętego. Rodzi się on z rozważania brzydoty grzechu lub lęku przed wiecznym
potępieniem i innymi karami, które grożą grzesznikowi (żal ze strachu). Takie
poruszenie sumienia może zapoczątkować wewnętrzną ewolucję, która pod działaniem
łaski może zakończyć się rozgrzeszeniem sakramentalnym. Żal niedoskonały nie
przynosi jednak przebaczenia grzechów ciężkich, ale przygotowuje do niego w sakramencie
pokuty.
1454
Do przyjęcia sakramentu pokuty należy przygotować się przez rachunek sumienia,
przeprowadzony w świetle słowa Bożego. Najbardziej nadają się do tego teksty,
których należy szukać w katechezie moralnej Ewangelii i Listów Apostolskich: w Kazaniu
na Górze i pouczeniach apostolskich.
Wyznanie grzechów
1455
Wyznanie grzechów (spowiedź), nawet tylko z ludzkiego punktu widzenia, wyzwala nas i
ułatwia nasze pojednanie z innymi. Przez spowiedź człowiek patrzy w prawdzie na
popełnione grzechy, bierze za nie odpowiedzialność, a przez to na nowo otwiera się na
Boga i na komunię Kościoła, by umożliwić nową przyszłość.
1456
Wyznanie grzechów wobec kapłana stanowi istotną część sakramentu pokuty: "Na
spowiedzi penitenci powinni wyznać wszystkie grzechy śmiertelne, których są świadomi
po dokładnym zbadaniu siebie, chociaż byłyby najbardziej skryte i popełnione tylko
przeciw dwu ostatnim przykazaniom Dekalogu, ponieważ niekiedy ciężej ranią one duszę
i są bardziej niebezpieczne niż popełnione jawnie":
Gdy wierni Chrystusa starają się wyznać wszystkie grzechy,
które sobie przypominają, niewątpliwie przedstawiają je wszystkie Bożemu
miłosierdziu. Ci, którzy postępują inaczej i świadomie ukrywają niektóre grzechy,
nie przedkładają dobroci Bożej tego, co mogłaby ona odpuścić za pośrednictwem
kapłana. "Jeśli bowiem chory wstydzi się odkryć ranę lekarzowi, sztuka lekarska
tego nie uleczy, czego nie rozpozna".
1457
Zgodnie z przykazaniem kościelnym: "Każdy wierny, po osiągnięciu wieku
rozeznania, obowiązany jest przynajmniej raz w roku wyznać wiernie wszystkie swoje
grzechy ciężkie". Ten, kto ma świadomość popełnienia grzechu śmiertelnego, nie
powinien przyjmować Komunii świętej, nawet jeśli przeżywa wielką skruchę, bez
uzyskania wcześniej rozgrzeszenia sakramentalnego, chyba że ma ważny motyw przyjęcia
Komunii, a nie ma możliwości przystąpienia do spowiedzi. Dzieci powinny przystąpić do
sakramentu pokuty przed przyjęciem po raz pierwszy Komunii świętej.
1458
Wyznawanie codziennych win (grzechów powszednich) nie jest ściśle konieczne, niemniej
jest przez Kościół gorąco zalecane. Istotnie, regularne spowiadanie się z grzechów
powszednich pomaga nam kształtować sumienie, walczyć ze złymi skłonnościami,
poddawać się leczącej mocy Chrystusa i postępować w życiu Ducha. Częściej
otrzymując przez sakrament pokuty dar miłosierdzia Ojca, jesteśmy przynaglani, by być
- jak On - miłosierni:
Ten, kto wyznaje swoje grzechy, już działa razem z Bogiem. Bóg
osądza twoje grzechy; jeśli ty także je osądzasz, jednoczysz się z Bogiem. Człowiek
i grzesznik to w pewnym sensie dwie rzeczywistości; gdy jest mowa o człowieku, uczynił
go Bóg; gdy mowa jest o grzeszniku, uczynił go człowiek. Zniszcz to, co ty uczyniłeś,
aby Bóg zbawił to, co On uczynił... Gdy zaczynasz brzydzić się tym, co uczyniłeś,
wówczas zaczynają się twoje dobre czyny, ponieważ osądzasz swoje złe czyny.
Początkiem dobrych czynów jest wyznanie czynów złych. Czynisz prawdę i przychodzisz
do Światła.
Zadośćuczynienie
1459
Wiele grzechów przynosi szkodę bliźniemu. Należy uczynić wszystko, co możliwe, aby
ją naprawić (na przykład oddać rzeczy ukradzione, przywrócić dobrą sławę temu,
kto został oczerniony, wynagrodzić krzywdy). Wymaga tego zwyczajna sprawiedliwość.
Ponadto grzech rani i osłabia samego grzesznika, a także jego relację z Bogiem i z
drugim człowiekiem. Rozgrzeszenie usuwa grzech, ale nie usuwa wszelkiego nieporządku,
jaki wprowadził grzech. Grzesznik podźwignięty z grzechu musi jeszcze odzyskać pełne
zdrowie duchowe. Powinien zatem zrobić coś więcej, by naprawić swoje winy: powinien
"zadośćuczynić" w odpowiedni sposób lub "odpokutować" za swoje
grzechy. To zadośćuczynienie jest nazywane także "pokutą".
1460
Pokuta, którą nakłada spowiednik, powinna uwzględniać sytuację osobistą penitenta i
mieć na celu jego duchowe dobro. O ile to możliwe, powinna odpowiadać ciężarowi i
naturze popełnionych grzechów. Może nią być modlitwa, jakaś ofiara, dzieło
miłosierdzia, służba bliźniemu, dobrowolne wyrzeczenie, cierpienie, a zwłaszcza
cierpliwa akceptacja krzyża, który musimy dźwigać. Tego rodzaju pokuty pomagają nam
upodobnić się do Chrystusa, który raz na zawsze odpokutował za nasze grzechy;
pozwalają nam stać się współdziedzicami Chrystusa Zmartwychwstałego, "skoro
wspólnie z Nim cierpimy" (Rz 8,17):
Zadośćuczynienie, które spłacamy za nasze grzechy, nie jest do
tego stopnia "nasze", by nie było dokonane dzięki Jezusowi Chrystusowi. Sami z
siebie nic bowiem nie możemy uczynić, ale "wszystko możemy w Tym, który nas
umacnia" (Flp 4, 13). W ten sposób człowiek niczego nie ma, z czego mógłby się
chlubić, 2011 lecz cała nasza "chluba" jest w Chrystusie... w którym czynimy
zadośćuczynienie, "wydając owoce godne nawrócenia" (Łk 3, 8), mające moc z
Niego, przez Niego ofiarowane Ojcu i dzięki Niemu przyjęte przez Ojca.
VIII. Szafarz sakramentu pokuty
1461
Skoro Chrystus powierzył swoim Apostołom posługę jednania, to biskupi, jako ich
następcy, oraz prezbiterzy, współpracownicy biskupów, nadal spełniają tę posługę.
Bowiem na mocy sakramentu święceń biskupi i prezbiterzy mają władzę odpuszczania
wszystkich grzechów "w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego".
1462
Przebaczenie grzechów jedna z Bogiem, ale także z Kościołem. Biskup, widzialna głowa
Kościoła partykularnego, już od czasów starożytnych jest uważany słusznie za tego,
który przede wszystkim ma władzę i posługę pojednania; kieruje on "karnością
pokutną". Prezbiterzy, jego współpracownicy, pełnią tę posługę, o ile
otrzymali misję albo od swojego biskupa (czy przełożonego zakonnego), albo od papieża,
zgodnie z prawem Kościoła.
1463
Niektóre grzechy, szczególnie ciężkie, objęte są ekskomuniką, najsurowszą karą
kościelną, która nie pozwala na przyjmowanie sakramentów i wykonywanie pewnych aktów
kościelnych. Według prawa kanonicznego rozgrzeszenia z tych grzechów może udzielić
tylko papież, miejscowy biskup lub upoważnieni przez nich prezbiterzy. W przypadku
niebezpieczeństwa śmierci każdy kapłan, nawet pozbawiony prawa spowiadania, może
rozgrzeszyć z każdego grzechu i z każdej ekskomuniki.
1464
Kapłani powinni zachęcać wiernych do przystępowania do sakramentu pokuty i zawsze być
gotowi do jego udzielania, gdy chrześcijanie w sposób uzasadniony o to proszą.
1465
Udzielając sakramentu pokuty, kapłan wypełnia posługę Dobrego Pasterza, który szuka
zagubionej owcy; posługę dobrego Samarytanina, który opatruje rany; Ojca, który czeka
na syna marnotrawnego i przyjmuje go, gdy powraca; sprawiedliwego Sędziego, który nie ma
względu na osobę i którego sąd jest sprawiedliwy, a równocześnie miłosierny.
Krótko mówiąc, kapłan jest znakiem i narzędziem miłosiernej miłości Boga względem
grzesznika.
1466
Spowiednik nie jest panem, lecz sługą Bożego przebaczenia. Szafarz tego sakramentu
powinien łączyć się z intencją i miłością Chrystusa. Powinien mieć głęboką
znajomość chrześcijańskiego postępowania, doświadczenie w sprawach ludzkich,
szacunek i delikatność wobec tego, który upadł; powinien kochać prawdę, być wierny
Urzędowi Nauczycielskiemu Kościoła i cierpliwie prowadzić penitenta do uzdrowienia i
pełnej dojrzałości. Powinien modlić się za niego i pokutować, powierzając go
miłosierdziu Pana.
1467
Biorąc pod uwagę delikatny charakter i wielkość tej posługi oraz szacunek należny
osobom, Kościół oświadcza, że każdy kapłan, który spowiada, zobowiązany jest pod
bardzo surowymi karami do zachowania absolutnej tajemnicy odnośnie do grzechów wyznanych
przez penitentów. Nie może on również wykorzystywać wiadomości o życiu penitentów,
jakie uzyskał w czasie spowiedzi. Tajemnica ta, która nie dopuszcza żadnych wyjątków,
nazywa się "pieczęcią sakramentalną", ponieważ to, co penitent wyznał
kapłanowi, zostaje "zapieczętowane" przez sakrament.
IX. Skutki sakramentu pokuty
1468
"Cała skuteczność pokuty polega na przywróceniu nam łaski Bożej i zjednoczeniu
nas w przyjaźni z Bogiem". Celem i skutkiem tego sakramentu jest więc pojednanie z
Bogiem. U tych, którzy przyjmują sakrament pokuty z sercem skruszonym i z religijnym
nastawieniem, "zwykle nastają po nim pokój i pogoda sumienia wraz z wielką
pociechą duchową". Istotnie, sakrament pojednania z Bogiem daje prawdziwe
"zmartwychwstanie duchowe", przywrócenie godności i dóbr życia dzieci
Bożych. Najcenniejszym z tych dóbr jest przyjaźń z Bogiem.
1469
Sakrament pokuty jedna nas z Kościołem. Grzech narusza lub zrywa wspólnotę braterską.
Sakrament pokuty naprawia ją lub przywraca. W tym sensie nie tylko leczy on
powracającego do komunii kościelnej, lecz także ożywia życie Kościoła, który
cierpiał z powodu grzechów jednego ze swych członków. Grzesznik przywrócony do
komunii świętych lub utwierdzony w niej, zostaje umocniony przez wymianę dóbr
duchowych między wszystkimi pielgrzymującymi jeszcze żywymi członkami Ciała
Chrystusa, a także tymi, którzy już doszli do ojczyzny niebieskiej.
Należy też dodać, że owo pojednanie z Bogiem rodzi - można
powiedzieć - dalsze pojednania, które naprawiają inne rozdarcia spowodowane przez
grzech: penitent, który uzyskał przebaczenie, jedna się z samym sobą w głębi
własnego ja, odzyskując wewnętrzną prawdę; jedna się z braćmi, w jakiś sposób
przezeń skrzywdzonymi i znieważonymi; jedna się z Kościołem, jedna się z całym
stworzeniem.
1470 W sakramencie pokuty grzesznik, poddając się miłosiernemu
sądowi Boga, uprzedza w pewien sposób sąd, któremu zostanie poddany na końcu życia
ziemskiego. Już teraz bowiem, w tym życiu, jest nam dana możliwość wyboru między
życiem a śmiercią, i tylko idąc drogą nawrócenia, możemy wejść do Królestwa, z
którego wyklucza grzech ciężki. Nawracając się do Chrystusa przez pokutę i wiarę,
grzesznik przechodzi ze śmierci do życia i "nie idzie na sąd" (J 5, 24).
X. Odpusty
1471
Nauka o odpustach i jej praktyczne zastosowanie w Kościele ściśle łączą się ze
skutkami sakramentu pokuty.
Co to jest odpust?
"Odpust jest to darowanie przed Bogiem kary doczesnej za grzechy,
zgładzone już co do winy. Dostępuje go chrześcijanin odpowiednio usposobiony i pod
pewnymi, określonymi warunkami, za pośrednictwem Kościoła, który jako szafarz owoców
odkupienia rozdaje i prawomocnie przydziela zadośćuczynienie ze skarbca zasług
Chrystusa i świętych. Odpust jest cząstkowy albo zupełny zależnie od tego, czy od
kary doczesnej należnej za grzechy uwalnia w części czy w całości". Odpusty
mogą być udzielane żywym lub zmarłym.
Kary za grzech
1472
Aby zrozumieć tę naukę i praktykę Kościoła, trzeba zobaczyć, że grzech ma
podwójny skutek. Grzech ciężki pozbawia nas komunii z Bogiem, a przez to zamyka nam
dostęp do życia wiecznego, którego pozbawienie nazywa się "karą wieczną"
za grzech. Każdy grzech, nawet powszedni, powoduje ponadto nieuporządkowane
przywiązanie do stworzeń, które wymaga oczyszczenia, albo na ziemi, albo po śmierci, w
stanie nazywanym czyśćcem. Takie oczyszczenie uwalnia od tego, co nazywamy "karą
doczesną" za grzech. Obydwie kary nie mogą być traktowane jako rodzaj zemsty,
którą Bóg stosuje od zewnątrz, ponieważ wypływają one jakby z samej natury grzechu.
Nawrócenie, które pochodzi z żarliwej miłości, może doprowadzić do całkowitego
oczyszczenia grzesznika, tak że nie pozostaje już żadna kara do odpokutowania.
1473
Przebaczenie grzechu i przywrócenie komunii z Bogiem pociągają za sobą odpuszczenie
wiecznej kary za grzech. Pozostają jednak kary doczesne. Chrześcijanin powinien starać
się, znosząc cierpliwie cierpienia i różnego rodzaju próby, a w końcu godząc się
spokojnie na śmierć, przyjmować jako łaskę doczesne kary za grzech. Powinien starać
się przez dzieła miłosierdzia i miłości, a także przez modlitwę i różne praktyki
pokutne uwolnić się całkowicie od "starego człowieka" i "przyoblec
człowieka nowego".
W komunii świętych
1474
Chrześcijanin, który stara się oczyścić z grzechu i uświęcić się z pomocą łaski
Bożej, nie jest pozostawiony sam sobie. "Życie poszczególnych dzieci Bożych
łączy się przedziwną więzią w Chrystusie i przez Chrystusa z życiem wszystkich
innych braci chrześcijan w nadprzyrodzonej jedności Mistycznego Ciała Chrystusa jakby w
jednej mistycznej osobie".
1475
W komunii świętych "między wiernymi, czy to uczestnikami niebieskiej ojczyzny, czy
to pokutującymi w czyśćcu za swoje winy, czy to pielgrzymującymi jeszcze na ziemi,
istnieje więc trwały węzeł miłości i bogata wymiana wszelkich dóbr". W tej
przedziwnej wymianie świętość jednego przynosi korzyść innym o wiele bardziej niż
grzech jednego może szkodzić innym. I tak odwołanie się do komunii świętych pozwala
skruszonemu grzesznikowi wcześniej i skuteczniej oczyścić się od kar za grzech.
1476
Duchowe dobra płynące z komunii świętych nazywamy także skarbcem Kościoła.
"Nie jest on zbiorem dóbr, gromadzonych przez wieki na kształt materialnych
bogactw, lecz nieskończoną i niewyczerpaną wartością, jaką mają u Boga
zadośćuczynienia i zasługi Chrystusa Pana, ofiarowane po to, by cała ludzkość
została uwolniona od grzechu i doszła do łączności z Ojcem. Stanowi go sam Chrystus
Odkupiciel, w którym są i działają zadośćuczynienia i zasługi płynące z Jego
odkupienia".
1477
"Poza tym do tego skarbca należy również rzeczywiście niewyczerpana, niewymierna
i zawsze aktualna wartość, jaką mają przed Bogiem modlitwy i dobre uczynki
Najświętszej Maryi Panny i wszystkich świętych, którzy idąc śladami Chrystusa,
dzięki jego łasce, uświęcili samych siebie i wypełnili posłanie otrzymane od Ojca. W
ten sposób, pracując nad własnym zbawieniem, przyczynili się również do zbawienia
swoich braci w jedności Mistycznego Ciała".
Odpusty otrzymywane od Boga za pośrednictwem Kościoła
1478
Darowanie kary otrzymuje się za pośrednictwem Kościoła, który mocą udzielonej mu
przez Chrystusa władzy związywania i rozwiązywania działa na rzecz chrześcijanina i
otwiera mu skarbiec zasług Chrystusa i świętych, by otrzymać od Ojca miłosierdzia
darowanie kar doczesnych, jakie należą się za grzechy. W ten sposób Kościół chce
nie tylko przyjść z pomocą chrześcijaninowi, lecz także pobudzić go do czynów
pobożności, pokuty i miłości.
1479
Ponieważ wierni zmarli, poddani oczyszczeniu, także są członkami tej samej komunii
świętych, możemy pomóc im, między innymi, uzyskując za nich odpusty, by zostali
uwolnieni od kar doczesnych, na które zasłużyli swoimi grzechami.
XI. Sprawowanie sakramentu pokuty
1480
Pokuta, jak wszystkie sakramenty, jest czynnością liturgiczną. Składają się na nią
zazwyczaj następujące elementy: pozdrowienie i błogosławieństwo kapłana, czytanie
słowa Bożego, by oświecić sumienie i pobudzić do skruchy, wezwanie do żalu,
spowiedź, która jest uznaniem grzechów i wyznaniem ich wobec kapłana, nałożenie i
przyjęcie pokuty, rozgrzeszenie przez kapłana, modlitwa dziękczynna, odesłanie z
błogosławieństwem kapłana.
1481
Liturgia bizantyjska zna wiele formuł rozgrzeszenia w formie modlitwy błagalnej, które
doskonale wyrażają tajemnicę przebaczenia: "Bóg, który przez proroka Natana
przebaczył Dawidowi, gdy wyznał on swoje grzechy; który przebaczył Piotrowi, gdy ten
gorzko zapłakał; przebaczył grzesznicy, gdy łzami obmyła stopy Pana; który
przebaczył faryzeuszowi i synowi marnotrawnemu, niech ten sam Bóg - przeze mnie,
grzesznika - przebaczy także tobie w tym życiu i przyszłym. Niech cię nie potępi, gdy
staniesz przed Jego straszliwym trybunałem, Ten, który jest błogosławiony przez
wszystkie wieki wieków. Amen".
1482
Sakrament pokuty może być także udzielony w ramach celebracji wspólnotowej, podczas
której uczestnicy wspólnie przygotowują się do spowiedzi i wspólnie dziękują za
otrzymane przebaczenie grzechów. Osobista spowiedź i indywidualne rozgrzeszenie są tu
włączone do liturgii słowa Bożego, z czytaniami i homilią. Przeprowadza się
wspólnie rachunek sumienia i wspólnie prosi o przebaczenie; odmawia się modlitwę
"Ojcze nasz", a na zakończenie modlitwę dziękczynną. Celebracja wspólnotowa
lepiej wyraża kościelny charakter pokuty. Niezależnie jednak od sposobu celebracji
sakramentu pokuty jest on zawsze ze swej natury czynnością liturgiczną, a więc
eklezjalną i publiczną.
1483
W przypadku szczególnych okoliczności można zastosować wspólnotową celebrację
pojednania z ogólną spowiedzią i ogólnym rozgrzeszeniem. Taka szczególna
konieczność może zaistnieć, gdy zachodzi bliskie niebezpieczeństwo śmierci, a
kapłan lub kapłani nie mieliby czasu wysłuchać spowiedzi każdego penitenta. Może ona
zaistnieć również wtedy, gdy jest dużo penitentów, a mało spowiedników, tak że nie
mieliby oni możliwości należytego wyspowiadania wszystkich w odpowiednim czasie i wielu
penitentów bez własnej winy zostałoby pozbawionych przez dłuższy czas łaski
sakramentalnej lub Komunii świętej. W takim przypadku wierni dla ważności
rozgrzeszenia muszą postanowić wyspowiadać się indywidualnie ze swoich grzechów, gdy
tylko będą mieli do tego okazję. Ocena, czy rzeczywiście zachodzą warunki wymagane do
ogólnego rozgrzeszenia, należy do biskupa diecezjalnego. Duży napływ wiernych z okazji
wielkich świąt i pielgrzymek nie stanowi jednak takiej szczególnej konieczności.
1484
"Indywidualna i integralna spowiedź oraz rozgrzeszenie stanowią jedyny zwyczajny
sposób, przez który wierni dostępują pojednania z Bogiem i Kościołem, chyba że
zwalnia ich od tego niemożliwość fizyczna lub moralna". Jest to uzasadnione, gdyż
Chrystus działa w każdym sakramencie; zwraca się osobiście do każdego grzesznika:
"Synu, odpuszczają ci się twoje grzechy" (Mk 2, 5); On jest lekarzem
pochylającym się nad każdym chorym, który Go potrzebuje, by zostać uzdrowionym;
podnosi każdego i na nowo włącza do komunii braterskiej. Dlatego spowiedź osobista
jest najbardziej wymowną formą pojednania z Bogiem i Kościołem.
Tajemnica spowiedzi
2490
Tajemnica sakramentu pojednania jest święta i nie może być zdradzona pod żadnym
pretekstem. "Tajemnica sakramentalna jest nienaruszalna; dlatego nie wolno
spowiednikowi słowami lub w jakikolwiek inny sposób i dla jakiejkolwiek przyczyny w
czymkolwiek zdradzić penitenta".
|
